Trước thực trạng thiếu hụt tài xế hiện nay, chính phủ Nhật đã bắt đầu ứng dụng xe tải tự lái, nhằm tự động hóa, cải thiện hiệu suất làm việc trong ngành hậu cần (logistics) và vận tải.

Mục tiêu hướng tới việc lái xe hoàn toàn tự động trên đường cao tốc vào năm 2025. Vậy cải cách này có ưu và nhược điểm gì? Việc tiến hành đã diễn ra như thế nào? Cùng Mintoku Work tìm hiểu nhé!

Xe tự lái – giải pháp của ngành vận tải Nhật Bản

Xe tải tự lái là gì?

Xe tải tự lái (自動運転) là hệ thống, trong đó máy móc vận hành phương tiện, khiến vật thể chuyển động một cách độc lập mà không cần dựa vào thao tác điều khiển của con người.

Trong ngành vận tải, chức năng tự lái đã được giới thiệu trên tàu thủy, du thuyền, máy bay,… Gần đây, chúng ta mới thấy các bài viết về xe tự lái, đặc biệt là xe tải, xe buýt, taxi.

5 cấp độ của chức năng tự lái

Có 5 cấp độ lái xe tự động:

• Cấp độ 1: Hỗ trợ lái xe (phanh tự động, bám theo xe phía trước, lái xe không đi chệch làn đường).
• Cấp độ 2: Lái xe tự động trong điều kiện cụ thể (có thể kết hợp nhiều tính năng hỗ trợ của cấp độ 1, vượt xe chậm hơn,…).
• Cấp độ 3: Lái xe tự động có điều kiện (Cần thao tác của người lái xe để xử lý yêu cầu của hệ thống).
• Cấp độ 4: Lái xe tự động hoàn toàn trong các tình huống cụ thể (Xe tự động lái hoàn toàn trong một khu vực hạn chế).
• Cấp độ 5: Lái xe tự động hoàn toàn (Xe hoàn toàn tự động lái, xử lý tình huống ngay cả trong những điều kiện khó khăn).

Thử nghiệm xe tải tự lái

Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp (経済産業省) phối hợp với Bộ Đất đai, Hạ tầng, Giao thông và Du lịch (国土交通省) đã khởi động dự án “trình diễn phân đội xe tải” nhằm giải quyết các vấn đề hậu cần.

Thử nghiệm trình diễn kéo dài từ năm 2016 đến năm 2020. Kết quả cho thấy một trung đội xe tải không người lái có khả năng hoàn thành nhiệm vụ thành công.

Đây là động lực cho chính phủ hướng tới hiện thực hóa xe tải tự lái cấp 4 trên đường cao tốc sau năm 2025, đồng thời thương mại hóa và triển khai xã hội kể từ năm 2026 trở đi.

Để chuẩn bị cho việc triển khai xe tải tự lái rộng rãi, có kế hoạch thiết lập làn đường dành riêng cho xe tự lái trên đường cao tốc Shin – Tomei. Các thử nghiệm khác về lái xe tải lớn tự động cũng đã bắt đầu và hoạt động chuẩn bị đang được tiến hành.

Xe tự lái có thể xuất hiện trên đường cao tốc

Các vấn đề với việc lái xe tải tự động

Xe tải tự lái sẽ ngày càng phổ biến và xuất hiện trên khắp cả nước, nhưng việc xảy ra vấn đề pháp lý và kỹ thuật là điều khó tránh khỏi.

Xin cấp phép sử dụng xe tự lái

Đạo luật Giao thông Đường bộ (道路交通法) sửa đổi, được ban hành vào tháng 4 năm 2022 và dự kiến ​​có hiệu lực vào tháng 4 năm 2023, đã gỡ bỏ khái niệm “lái xe tự động cấp độ 4”, nhưng vẫn yêu cầu các công ty thực hiện một số thủ tục phức tạp để được cấp phép lái xe tự động.

Đó là thủ tục xin phép ủy ban an toàn công cộng tỉnh, nộp kế hoạch hoạt động (ví dụ: liên quan đến tuyến đường). Mặt khác, những vấn đề đặc tính động học đặc trưng của xe tải lớn (dừng, đánh lái đột ngột) còn khó khăn, nên vẫn cần sự hỗ trợ của con người ở một mức độ nào đó, nhằm giúp hoạt động lái xe diễn ra an toàn.

Trách nhiệm pháp lý và bồi thường khi xảy ra tai nạn

Một trong những thách thức lớn nhất của xe tự lái là trách nhiệm pháp lý khi xảy ra tai nạn. Ngoài ra, ở cấp độ 4, xe tải sẽ tự động đánh giá tình hình xung quanh và xử lý tình huống trên một số tuyến đường nhất định, đồng thời dừng trong trường hợp khẩn cấp. 

Đó là lý do cần xác định rõ người chịu trách nhiệm pháp lý. Tuy nhiên, việc triển khai xe tải tự lái vẫn đang trong quá trình thử nghiệm, nên quy định pháp luật vẫn chưa được hoàn thiện.

Có giả định cho rằng trách nhiệm pháp lý sẽ tùy thuộc vào:

• Nguyên nhân của vụ tai nạn
• Người điều hành doanh nghiệp cho vận hành xe tải tự lái
• Nhà sản xuất đã phát triển chúng
• Công ty xây dựng đường cao tốc

Trong tương lai, xe tự lái không chỉ được ứng dụng trong lĩnh vực hậu cần, mà các phương tiện di chuyển ở khu vực có số lượng dân số già tăng lên, cũng dần chuyển sang tự động.

Vẫn còn nhiều vấn đề liên quan đến tính pháp lý của xe tự lái

Ưu và nhược điểm của xe tự lái

Ưu điểm:

• Xe tự lái giúp vận chuyển hàng hóa, không dùng đến sức người, nên phần nào giải quyết được tình trạng thiếu hụt tài xế trong ngành vận tải;
• Giảm thời gian làm việc của tài xế, chi phí nhân công,…
• Mở rộng cơ hội việc làm cho những tài xế không có bằng cấp lái xe nâng cao (Ví dụ: Để trở thành người lái xe toàn thời gian, bạn không chỉ cần có bằng lái xe mà còn cần vượt qua bài kiểm tra năng lực ban đầu, 15 giờ đào tạo trên lớp và 20 giờ đào tạo thực hành để lấy chứng chỉ hồ sơ lái xe và giấy khám sức khỏe. Ngoài ra, hàng năm, tài xế phải trải qua khóa huấn luyện lái xe an toàn theo 12 điểm trong hướng dẫn).
• Xe tải tự lái có thể chạy liên tục, mà không cần nghỉ ngơi giống như con người.
• Xe tải tự lái có thể di chuyển trên một tuyến đường cố định với tốc độ và thời gian cố định, nhằm ngăn ngừa tai nạn và lỗi của con người do thiếu ngủ.
• Giảm thiểu sự chậm trễ trong ngành hậu cần, giúp vận chuyển hàng hóa hiệu quả hơn.

Nhược điểm:

• Có một số rủi ro như bị xe khác tông vào trong lúc lái xe theo trung đội hoặc khó nhận ra đồ vật rơi trên đường cao tốc để xử lý kịp thời.
• Để đảm bảo sự an toàn trong quá trình vận chuyển, việc lắp đặt nhiều cảm biến và camera cho xe là hoàn toàn hợp lý. Nhưng điều này cũng làm tăng chi phí trên mỗi chiếc xe. 
• Có nhiều chức năng của xe tự lái (khó khởi động lại hoặc xử lý sau khi dừng), yêu cầu sự điều khiển từ con người. 

Lời kết

Nhiều người ủng hộ việc ứng dụng xe tự lái rộng rãi (kể cả hoạt động trên đường cao tốc), vì tin rằng nó sẽ giúp giảm thiểu tỷ lệ tai nạn giao thông, ngăn ngừa lỗi chủ quan từ con người,…

Nhưng các tài xế cũng lo ngại rằng công việc của họ sẽ bị mất đi nếu xe tự lái hoạt động rộng rãi. Hơn nữa, xe tự lái có thật sự an toàn hay không và ai sẽ chịu trách nhiệm trong trường hợp gây tai nạn cũng là những vấn đề đáng quan tâ